مقایسه موسیقی بیرونی و کناری غزلهای هوشنگ ابتهاج (سایه) و حسین منزوی

شعر از عناصرِ سازنده ای برخوردار است که از مهمترین آن عناصرِ سازنده، موسیقی بیرونی و موسیقیِ کناری است. موسیقیِ بیرونی یا وزن، علاوه بر اینکه لذّتِ موسیقایی را در خواننده ایجاد می کند، کلمات را به گونه ای خاص برجسته و نمایان می سازد و با منظم کردنِ میزان ضربه ها و جنبش ها یاری می رساند که خواننده شعر را سریعتر و آسانتر درک و حفظ کند تا پیام شعر و شاعر در روح و جانِ مخاطب تأثیر گذارد، امّا این امر در صورتی به اوجِ خویش می رسد و نمایان می شود که محتوا و مضمونِ مورد نظرِ شاعر نیز با موسیقیِ برگزیده شده، هماهنگ باشد تا میزانِ تأثیرگذاریِ شعر افزون یابد. منظور از موسیقیِ کناری نیز تناسب هایی است که در بخش هایِ مختلفِ ابیاتِ یک شعر، به ویژه پایانِ مصراع، و پایانِ بیت ظاهر می شود و بارزترینِ نمونه هایِ موسیقیِ کناری نیز قافیه و ردیف می باشد. وجود قافیه، به دلیلِ تأثیرِ موسیقایی و ایجاد وحدتِ شکل، همیشه از ضروریّاتِ شعر بوده و مکمّلِ وزن محسوب می شود. وجود این عنصر، شعر را خوش آهنگ تر و خوش نوازتر می کند. علاوه بر این، قافیه فکر و احساس شاعر را سامان می دهد و از طریقِ کلماتِ هماهنگ و آهنگِ کلمات، مفهوم را به خواننده و شنونده القا می کند. همچنین یادگیریِ شعر را آسان می سازد و در حقیقت، باعثِ التذاذ هر چه بیشترِ مخاطب از شعر می گردد. ردیف نیز کامل کننده یِ قافیه و به همراهِ آن مکمّلِ شعر می باشد. بی گمان هوشنگ ابتهاج و حسینِ منزوی از شاعران توانا در زمینه ی غزل و شعرِ معاصر می باشند. این پژوهش به مقایسه یِ موسیقیِ بیرونی و کناریِ غزلهایِ این دو شاعرِ غزل سرا پرداخته است. تنوّعِ وزنها در غزل هایِ منزوی بیش از 2 برابرِ غزل هایِ سایه می باشد، با این حال هر دو شاعر، بیشترین غزلهایِ خویش را بر وزنهایِ جویباری و نرم و سنگین سروده اند که از اندوهِ درونیِ شاعران حکایت دارد. هجایِ c?c (صامت + مصوّتِ بلند + صامت) بیشترینِ بسامد هجایِ قافیه را در غزلهایِ سایه و منزوی به خویش اختصاص داده است که نشان از قافیه هایِ آهنگینِ غزلهایِ هر دو شاعر می باشد. ردیفِ غزلهایِ مردّفِ دو شاعر نیز از دیدگاه هایِ مختلفی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. واژگانی کلیدی: شعر معاصر، سایه (ابتهاج)، منزوی، وزن، محتوا، قافیه، ردیف.